ویژگی های کلی عنکبوت ها 09198000513

ویژگی های کلی عنکبوت ها:
همه عنکبوت ها از رتیل تا عنکبوت های جهنده این ویزگی مشترک را دارند. چشمان ساده، پالپ ها، پا ها و نیش همگی در قسمت قدامی بدن، سفالوتوراکس قرار دارند. تار ریس ها هم در قسمت شکمی قرار دارند. این دو قسمت با یک ساقه کوچک به هم متصل شده و این تصور را ایجاد می کنند که عنکبوت کمر دارد. به مانند تمامی بندپایان، عنکبوتیان واجد نوعی پوشش سخت به نام «اسکلت خارجی» بوده که نه تنها سطح خارجی بدن جانور را می پوشاند، بلکه در تشکیل تاندون­ ها، غشای مفاصل، موهای حسی و بخش هایی از دستگاه تناسلی و تنفسی نیز نقش دارد. پيکر این جانوران از دو قسمت تشکيل شده است: بخش پيشين که «سر ـ سينه» ناميده شده و بخش پسين، که «شکم» مي‌باشد؛ البته اين فرم تقسيم‌بندي ممکن است در برخي گروه‌ها مثل کنه‌ها و درازپايان به‌وضوح مشخص نباشد. سر ـ سينه بخش تغذيه‌اي، حسي و حرکتي جانور بوده و خود از دو بخش به‌هم پيوسته‌ي سر و سينه تشکيل شده است؛ در حشرات اين دو قسمت از هم جدا شده‌اند و بدن جانور را به سه بخش تقسيم مي‌کنند. در قسمت سري، غالباً مهم‌ترين ساختارهاي قابل مشاهده چشم‌ها هستند. چشم‌هاي عنکبوتيان، برخلاف حشرات که چشماني مرکب دارند، از نوع ساده بوده و تعداد آن‌ها در بيش‌ترين حالت 12 عدد است که در برخي عقرب‌ها رؤيت مي‌گردد؛ تعداد هشت چشم معمول‌تر است (عموم عنکبوت‌ها) ولي موارد کم‌تر نيز رؤيت شده است. حتي برخي گونه‌هاي غارزي به‌کلي فاقد چشم هستند.

رتیل:

بیشتر عنکبوت ها و رتیل های ایران هنوز ناشناخته مانده و این وظیفه افراد طبیعت گرد است تا به شناسایی گونه های مختلف کمک کنند. اندازه رتیل ها بین ۲٫۵ سانتی متر تا ۳۰ سانتی متر متغیر است و دارای ۸ پای بند بند هستند. همچنین بسیار سریع حرکت می کنند. رنگ رتیل ها نیز به رنگ زرد، زرد پررنگ، قهوه‌ای کمرنگ و خرمالویی تند مایل به سیاه بوده و پشم‌های بدن آن، گاهی خیلی کوتاه‌ و گاهی بلند هستند.

اعضای بدن رتیل ها:

به سر ـ سينه شش جفت ضميمه‌ي خارجي متصل است. اولين جفت اين ضمائم، کليسرها بوده که درست در جلوي بدن و در نزدیکی دهان واقع شده‌ و در فعاليت‌هاي زيادي همچون تقطيع شکار، دفاع، حفر گودال و غیره به جانور ياري مي‌رسانند. کليسرها در گروه‌هاي مختلف عنکبوتيان اشکال متفاوت و بالطبع کارايي‌هايي متفاوتي را بروز مي‌دهند؛ مثلاً در عقرب‌ها سه قسمتي بوده، فرم چنگک مانند پيدا کرده و در تقطيع شکار کاربرد زيادي دارند درحالي‌ که در عنکبوت‌ها دو قسمتي بوده، بيش‌تر فرم خنجري داشته و در تزريق زهر و نگاه داشتن طعمه فعاليت مي‌کنند. دهان بين کليسرها جاي گرفته و از ساير طرفين توسط ساختارهاي دهاني محاصره شده است.جفت دوم ضمائم، ساختارهايي هستند به‌نام «پدي پالپ» (به اختصار پالپ) که در دو طرف کليسرها قرار گرفته‌اند. پدي پالپ‌ها عموماً نقش حرکتي نداشته و به‌خاطر مجهز بودن به حسگرهاي متعدد بيش‌تر قابليت حسي پيدا کرده‌اند. همچون کليسرها، پدي پالپ‌ها هم در گروه‌هاي مختلف عنکبوتيان ظاهر و کاربرد متفاوتي پيدا کرده‌اند: مثلاً در عقرب‌ها و شبه‌عقرب‌ها، پالپ‌ها فرم گازانبري؛ در عقرب‌هاي شلاقي و عنکبوت‌هاي شلاقي فرم شبه‌گازانبري و در عنکبوت‌ها و رتيل‌ها تقريباً ظاهري مشابه پاها دارند. از کاربردهاي مختلف پدي پالپ‌ها درگروه‌هاي متفاوت مي‌توان به نگه‌داشتن شکار در رتيل‌ها به‌واسطه‌ي دارا بودن ساختارهاي مکنده، نگه‌داشتن و تقطيع شکار در عقرب‌ها، شبه‌عقرب‌ها، عقرب‌هاي شلاقي و عنکبوت‌هاي شلاقي و همچنين انتقال اسپرم در طي فرايند جفت‌گيري در عنکبوت‌ها اشاره کرد.

شکم بخش دوم بدن است که بخش هاضمه‌اي، جنسي و تنفسي محسوب گشته و در مقايسه با سر‌ـ سينه، قابليت اتساع فراواني دارد؛ اين ويژگي، در هنگام باروري و يا تغذيه، نمود بارزتري پيدا مي‌کند. در سطح زيرين شکم، ساختارهاي متعددي از جمله ساختارهاي تنفسي که ممکن است از نوع شش‌هاي کتابي، سيستم نايي و يا ترکيبي از هر دو باشند قرار دارند. برخي عنکبوتيان کوچک جثه، مثل  دم شلاقی­های کوچک و بسياري از کنه‌ها به‌کلي فاقد ساختارهاي تنفسي بوده و مبادله‌ي گاز را از طريق کوتيکول خود انجام مي‌دهند. در بخش انتهايي شکم در عنکبوت‌ها، تارريس‌ها وجود دارند که حاوي مجاري انتقال دهنده‌ي ابريشم مي‌باشند. اين مجاري از سويي به غدد توليد ابريشم و از سويي ديگر به منافذ ريز نوک تارريس‌ها منتهي مي‌گردند. همچنين، در سطح زيرين شکم عقرب‌ها ساختارهاي حسي شانه مانندي به‌نام «پکتين» وجود دارند که جانور را در شناخت محيط اطراف ياري مي‌کنند؛ در جنس نر پکتین ها بلندتر بوده که جانور را در پیدا کردن جفت یاری می رسانند. اندامي مشابه در رتيل‌ها نيز وجود دارد که ظاهری بادبزنی شکل داشته و به آن «اندام راکوئت» گويند که تا حدودی نقش مشابه پکتین ها در عقرب ها را ایفا می کنند (البته اندام های راکوئت در سطح زیرین جفت چهارم پاها واقع شده اند). برخي عنکبوتيان داراي ساختاري به‌نام «تلسون» هستند که از بند مقعدي آن‌ها نشأت گرفته است؛ اين اندام در عقرب‌ها به حالت نيش و در برخي گروه‌هاي ديگر مثل  دم شلاقی ها فرم تاژک مانند پيدا کرده است.بسته به گروه های متفاوت، دو شکلی جنسی می تواند وجود داشته باشد یا نداشته باشد. در صورت وجود، می­تواند به صورت جثه­ بزرگتر و ظاهر تنومندتر جانور ماده، تنوع رنگی بیشتر فرد نر و یا تفاوت در برخی اندام های خاص مثل پدی پالپ ها نمود پیدا کند.

ابريشم:

تنها عنکبوت‌ها نيستند که توانايي توليد ابريشم دارند. اين ويژگي جالب در شبه‌عقرب‌ها و برخي کنه‌سانان هم ديده مي­شود. تمامي عنکبوت‌ها قادر به توليد ابريشم هستند، ولي همه‌ي آن‌ها از آن به يک نحو بهره نمي‌جويند. عنکبوت‌هاي ابتدايي‌تر عموماً از ابريشم خود براي پوشاندن تونل‌هاي زيرزميني‌شان استفاده مي‌کنند، در حالي که عنکبوت‌هاي پيشرفته گامي فراتر رفته و از آن در فرايندهايي مثل تسخير شکار و ساخت تور نيز استفاده مي‌کنند. غدد توليد ابريشم در عنکبوت‌ها در شکم قرار گرفته‌اند و به‌وسيله‌ي تارريس‌ها با محيط بيرون در ارتباط هستند. در شبه‌عقرب‌ها، اين غدد در سرسينه واقع شده و مجاري آن‌ها بر روي کليسرها باز مي‌شود. اين جانوران از ابريشم خود براي پوشاندن حفرات مخصوص جلداندازي، تخم‌گذاري و زمستان­ خوابي استفاده مي‌کنند. در کنه‌سانان، عموماً مجاري ابريشم در پالپ‌ها واقع شده‌اند. اين جانوران به مانند عنکبوت‌ها، از ابريشم خود براي مصارف مختلفي مثل تسخير شکار، ساخت پناهگاه و ساخت اتاقک‌هاي جلداندازي استفاده مي‌کنند.

تولید زهر عنکبوت ها:

زهر عنکبوتيان را عموماً به دو گروه «عصب‌گرا» (Neurotoxic) و «سلول‌گرا» (Cytotoxic) تقسيم مي‌کنند. زهرهاي عصب‌گرا به‌طور عمده با ايجاد اختلال در سيستم عصبي جانور گزيده شده تأثير خود را به جاي مي‌گذارند. زهر اکثر عنکبوت‌ها غالبا از اين نوع تشکیل شده است؛ از عنکبوت‌هايي که نوع مخربي از اين نوع زهر براي انسان را دارا مي‌باشند مي‌توان به عنکبوت‌هاي بيوه (جنس Latrodectus) اشاره نمود که تا کنون پنج گونه از آن‌ها از ايران گزارش شده‌اند. با اين که زهر اين عنکبوت‌ها براي انسان به شدت قوي است (در برخي گونه‌ها قدرت زهر 15 برابر قوي‌تر از مار زنگي پشت نقره‌اي گزارش شده است)، به علت کوچک بودن کليسرها و کم بودن مقدار زهر تزريقي، فقط کم‌تر از یک درصد افراد گزيده شده ممکن است جان خود را از دست بدهند. در مقابل، زهرهاي سلول‌گرا موجب نکروز قسمت گزيده شده مي‌شوند. نکروز وضيعتي است که مجموعه‌اي از سلول‌ها و بافت‌هاي قسمت گزيده شده از بين رفته و مقدمات بروز عفونت‌هاي باکتريايي فراهم مي‌شود. گزش‌هاي سلول‌گرا دوره‌ي درمان طولاني‌تري داشته و 15 درصد آن‌ها گزش‌هايي جدي هستند. از عنکبوت‌هايي که زهر سلول‌گرا دارند مي‌توان به عنکبوت‌هاي منزوي (جنس Loxosceles) اشاره کرد که دو گونه از آن‌ها از ايران گزارش شده است.